Jeden produkt na wiele problemów - słonecznik bulwiasty i jego fenomen

Słonecznik bulwiasty z pewnością znany jest miłośnikom ogrodnictwa i...lekarzom. Choć w Polsce kojarzy się głównie jako roślina ozdobna o efektownych kwiatach, ma szerokie zastosowanie farmaceutyczne i użytkowe. Duża wartość odżywcza i wyjątkowe właściwości sprawiają, że słonecznik bulwiasty powinien być stałym komponentem diety. Eksperci przekonują, że wzrost zainteresowania tą cenną rośliną to tylko kwestia czasu. W czym tkwi fenomen słonecznika bulwiastego?

Słonecznik bulwiasty - co to jest?

Słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus L.) to roślina pochodząca z terenów Ameryki Północnej. Do Europy trafił w XVII wieku, a pierwsze doniesienia o roślinie w Polsce pojawiły się ok. 1730 roku i dziś należy do rodzimej flory roślinnej. Słonecznik bulwiasty nie jest więc tak egzotyczny, jak sugerowałaby najpopularniejsza, powszechnie stosowana nazwa - topinambur. 

Słonecznik bulwiasty cechuje się łatwością w uprawie - ma małe wymagania, jest odporny na warunki fizyczne i sam się odnawia. To istotne, ponieważ wszystkie części rośliny można wykorzystać, choć w zupełnie różnych celach. Bulwy stosowane są w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym i kosmetycznym, zielona masa służy do produkcji biogazu a suche łodygi wykorzystuje się w procesie wytwarzania biopaliw stałych. Wszystko to sprawia, że roślina ma ogromny potencjał i nieustannie znajduje się w centrum zainteresowania naukowców i badaczy. 

Chemia słonecznika bulwiastego

Słonecznik bulwiasty stanowił jedno z pierwszych źródeł pokarmowych ludzi. Właściwości nie były wtedy znane, ale roślina zapewniała sytość i wyjątkowy, orzechowy, słodki smak. Obecny stan wiedzy jest znaczenie większy, tak jeśli chodzi o skład, jak i właściwości. Jakie substancje chemiczne znajdują się w topinamburze?

• fruktoza
• maltoza
• fruktooligosacharydy
• sacharoza
• celuloza
• leptyny
• inulina
• białka
• aminokwasy 
• tłuszcze
• witaminy
• sole mineralne (K, Si, Zn, P, Fe)
• błonnik pokarmowy 

Topinambur zawiera też liczne związki o dużej aktywności biologicznej. Wśród najważniejszych warto wymienić:

• kumarynę
• kwas kumarynowy
• kwas salicylowy
• kwas cynamonowy
• seskwiterpeny
• fitosterole
• lecytynę
• cholinę

Słonecznik bulwiasty - właściwości

Topinambur charakteryzuje się dużą zawartością składników odżywczych, a wielokierunkowe działanie farmakologiczne od dawna wykorzystywane jest w medycynie. 

Słonecznik bulwiasty może wspomagać leczenie zaburzeń trawiennych, chorób sercowo - naczyniowych, opóźnia procesy starzenia, wspiera pracę wątroby i nerek. Ułatwia przyswajanie i stabilizuje poziom ważnych pierwiastków - żelaza, wapnia i magnezu. Stosowany regularnie działa oczyszczająco - wiąże szkodliwe związki znajdujące się w organizmie i przyspiesza ich wydalanie. 

Jak pokazują badania, topinambur posiada właściwości przeciwgrzybicze, podnosi odporność i może okazać się pomocny przy infekcjach różnego pochodzenia. W wyniku fermentacji, która zachodzi w organizmie po przyjęciu odpowiedniej dawki produktu powstają kwasy (octowy, propionowy, mlekowy i masłowy), które wykazują pozytywny wpływ na metabolizm ogólnoustrojowy, odżywiają komórki jelit i obniżają pH treści jelitowej. Specjaliści wykazali również korelację między przyjmowaniem słonecznika bulwiastego a zwiększeniem liczby komórek nabłonkowych. 

Słonecznik bulwiasty a inulina

Inulina to polisacharyd, który należy do grupy fruktanów. Przyczynia się do wzrostu korzystnych dla organizmu człowieka bakterii probiotycznych (Bifidobacterium, Lactobacillus), które skutecznie hamują wzrost szkodliwych patogenów. Inulina odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie flory bakteryjnej jelit, reguluje perystaltykę, poprawia ukrwienie, stymuluje jelitowy układ immunologiczny (mikroflora).  

Dieta bogata w inulinę sprzyja rozwojowi bakterii zakwaszających organizm i eliminuje mikroorganizmy gnilne, które wywołują problemy układu trawiennego - biegunki, zapalenia jelita grubego, polipy i owrzodzenia. 

Co wspólnego ma słonecznik bulwiasty z inuliną? Substancja izolowana jest z bulw topinamburu - a jej zawartość może wynosić nawet 19%. Uważa się, że to najważniejszy produkt pozyskiwany z rośliny. 

Większość krajów Unii Europejskiej i USA wpisało preparaty z dodatkiem insuliny na listę produktów, nadających się do spożycia bez ograniczeń. 

Inulina a cukrzyca

Inulina ulega naturalnej przemianie do fruktozy i w tej postaci może być stosowana przez osoby, które cierpią na cukrzycę. Posiada niższą wartość energetyczną niż sacharoza, ale wrażenia smakowe (słodycz) pozostają praktycznie takie same. Substancja spowalnia też wchłanianie cukru z pożywienia i obniża indeks glikemiczny pokarmów, a także stężenie glukozy we krwi. 

Słonecznik bulwiasty - zastosowanie

Słonecznik bulwiasty posiada wiele różnorodnych zastosowań. Regularnie stosowany pomaga ustabilizować poziom cukru, reguluje ciśnienie krwi i pracę układu pokarmowego. Znajduje zastosowanie w leczeniu schorzeń jelita grubego i zapewnia wsparcie w czasie długotrwałej farmakoterapii. Topinambur odpowiada za obniżenie poziomu złego cholesterolu, przeciwdziałając wchłanianiu związku w wybranych odcinkach jelita cienkiego. 

Słonecznik bulwiasty wspiera odporność organizmu, może być stosowany jako środek osłonowy na wątrobę, zmniejsza ryzyko rozwoju zakażeń dróg moczowych, wzmacnia i wspiera pracę żołądka. Topinambur wpływa również bardzo korzystnie na stan skóry i włosów. Wysoka zawartość witamin, minerałów i innych ważnych substancji odżywczych sprawia, że uważany jest za surowiec przyszłości dla przemysłu kosmetycznego. 

Słonecznik bulwiasty na odchudzanie

Produkty zawierające inulinę zalecane są osobom stosującym różnego typu diety, szczególnie te ograniczające spożycie cukru i tłuszczu. Topinambur charakteryzuje się niską zawartością energetyczną i - jak przekonują lekarze - wykazuje efekt zmniejszający łaknienie. Odpowiedzialne są za to różne postacie błonnika (inulina i celuloza), które działają jak substancje pęczniejące. 

Słonecznik bulwiasty polecany jest też wszystkim, którzy zmagają się z nadwagą i otyłością. Wyniki najnowszych badań naukowych pokazały, że dużą rolę w patogenezie chorób metabolicznych odgrywają bakterie bytujące w układzie pokarmowym człowieka. Odpowiednia równowaga mikroflory bakteryjnej umożliwia skuteczne leczenie zaburzeń. Co ważne, topinambur może być bezpiecznie stosowany nawet w przypadku istniejących schorzeń, jak:

• miażdżyca
• hiperlipidemia
• cukrzyca 
• zespół jelita nadwrażliwego
• dysbakterioza

Słonecznik bulwiasty - wartości odżywcze

Słonecznik bulwiasty zaliczany jest do żywności funkcjonalnej, co oznacza, że wykazuje korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu (nie licząc efektu odżywczego). Co (i w jakich ilościach) zawiera topinambur? Poniżej orientacyjne wartości odżywcze dla 100 g bulw:

• energia - 73 kcal
• białko - 2 g
• suma tłuszczów - 0,01 g
• węglowodany - 17,44 g
• suma cukrów - 9,6 g
• błonnik - 1,6 g
• składniki mineralne:
  • wapń - 14 mg
  • żelazo - 3,4 mg
  • magnez - 17 mg
  • fosfor - 78 mg
  • potas - 429 mg
  • sód - 4 mg
  • miedź - 0,14 mg
  • cynk - 0,12 mg
  • mangan - 0,06 mg
  • selen - 0,7 mg

• witaminy:
  • witamina C - 4 mg
  • tianina - 0,2 mg
  • ryboflawina - 0,06 mg
  • niacyna - 1,3 mg
  • kwas pantotenowy - 0,397 mg
  • witamina B₆ - 0,077 mg
  • witamina E - 0,19 mg
  • witamina K - 0,1 mcg
  • beta-karoten - 12 mcg 

Za stosowaniem słonecznika bulwiastego przemawia wiele. Z jednej strony korzystne właściwości biochemiczne potwierdzone badaniami, a z drugiej dostępność produktu. Roślina ceniona jest w wielu gałęziach przemysłu, choć to w medycynie jej rola wydaje się najistotniejsza. Potencjał, choć jeszcze nie do końca znany już jest ogromny, a to prawdopodobnie tylko początek.