Od planowania dziecka do karmienia piersią – wyjątkowy czas wymagający odpowiedniego odżywiania

Ciąża to wyjątkowy czas dla każdej przyszłej mamy. Dla kobiety pragnącej dziecka jest to etap niezwykle wyczekiwany, lecz jednocześnie bardzo wymagający pod względem nie tylko fizycznym ale też psychicznym. W końcu to okres przygotowań na przyjęcie nowego członka rodziny. Dodatkowo na przyszłej mamie spoczywa obowiązek szczególnego dbania o siebie, poprzez m.in. odpoczynek, unikanie stresu, lecz przede wszystkim odpowiednie odżywianie. Przyszła mama staje się odpowiedzialna za wyżywienie nie tylko siebie, lecz również rozwijającego się maluszka. W diecie kobiety w ciąży jest kilka elementów obowiązkowych, których przestrzeganie zwiększy bezpieczeństwo zdrowotne zarówno jej, jak również dziecku.

Nie zwlekaj ze zmianą nawyków żywieniowych.

Okazuje się, że sposób odżywiania kobiety w okresie poprzedzającym poczęcie oraz w trakcie trwania ciąży ma ogromny wpływ na prawidłowy rozwój płodu, poprawny przebieg ciąży, a w końcu na zdrowie dziecka przez cały okres jego życia. Niedobór potrzebnych składników pokarmowych jest jednym z czynników, które mogą negatywnie wpłynąć na procesy metaboliczne oraz hormonalne zachodzące w rozwijającym się płodzie. W życiu dorosłym może to skutkować m.in. poważnymi problemami układu sercowo – naczyniowego.

Z tego względu przyszła mama powinna jak najszybciej zmienić swoje ewentualne szkodliwe nawyki żywieniowe, najlepiej już w okresie planowania ciąży. W praktyce oznacza to przede wszystim wprowadzenie zbilansowanej diety oraz konieczność zerwania z nałogami takimi jak palenie papierosów czy spożywanie alkoholu. Zalecana jest również umiarkowana aktywność fizyczna, a w przypadku nadwagi, warto w konsultacji z lekarzem, zaplanować optymalną redukcję masy ciała. Wszystkie te czynniki jednocześnie wpływają na zwiększenie płodności [1,2].
Odpowiednia dieta powinna być kontynuowana również w okresie ciąży oraz karmienia piersią.

Specjaliści zwracają uwagę, że zróżnicowana dieta wystarczająco uzupełnia zapotrzebowanie na składniki odżywcze w „normalnych” warunkach. Jednak u kobiety ciężarnej to może nie wystarczać. Spowodowane jest to m.in. naturalnymi zmianami zachodzącymi w organizmie kobiety w ciąży, które ograniczają przyswajanie niektórych składników diety.
Dodatkowo okres ciąży i karmienia piersią to czas, kiedy zapotrzebowanie na niektóre z nich znacząco wzrasta. Organizm przyszłej mamy oraz mamy karmiącej musi zaspokoić potrzeby żywieniowe zarówno jej jak i rozwijającego się dziecka. 
Z tego względu, oprócz bogato odżywczej i zdrowej diety, przyszła mama powinna wspomagać się odpowiednią suplementacją od czasu starania się o dziecko aż do końca karmienia piersią.

Suplementacja - od planowania, poprzez ciążę, aż do laktacji.

Witamina D3

Niedobór witaminy D3 jest powiązany z podwyższonym ryzykiem wystąpienia m.in. chorób układu sercowo-naczyniowego. Łatwiej również o złapanie infekcji przez obniżone działanie układu odpornościowego. Deficyt witaminy D3 może przyczyniać się do zaburzeń gospodarki mineralno-wapniowej i fosforowej co stanowi ryzyko osteoporozy.
Szacuje się, że 80% witaminy D3 przyswajanej przez organizm pochodzi z syntezy skórnej na skutek ekspozycji na światło słoneczne. Na terenie Polski efektywna synteza skórna ma miejsce tylko w okresie od marca do września przy założeniu, że osoba przebywa na słońcu co najmniej 30 minut, ma odsłonięte co najmniej 18% powierzchni ciała i nie używa w tym czasie filtrów UV. Synteza skórna jest zaburzana przez zanieczyszczenia środowiskowe i procesy starzenia się skóry.

Deficyt tej witaminy u kobiet w ciąży oraz karmiącej może prowadzić do niskiej masy urodzeniowej dziecka i jego powolniejszego rozwoju, a przede wszystkim do nieprawidłowości w procesie mineralizacji jego układu szkieletowego.
Zespół Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zaleca, aby w przypadku kobiet planujących zajście w ciążę, ciężarnych oraz podczas laktacji witaminę D3 suplementować w dawce 2000 IU ma dobę [3,4].

Kwas foliowy

Kwas foliowy w żywności występuje pod postacią około 150 form folianów. Odpowiada za regulację wzrostu i podziału komórek układu nerwowego, krwiotwórczego i pokarmo­wego.
Jest niezwykle istotnym składnikiem w procesie rozwoju płodowego. Jego niedobór może być jednym z powodów wystąpienia wad ośrodkowego układu nerwowego, moczowego oraz wad serca.
U samej ciężarnej deficyt kwasu foliowego może doprowadzić m.in. do nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu odpornościowego, zmęczenia i znużenia oraz niedokrwistości megaloblastycznej, wynikającej z nieprawidłowego i przeciągniętego w czasie dojrzewania krwinek czerwonych w szpiku kostnym [3,4].

Dawkowanie:

Zespół Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zaleca rozpoczęcie suplementacji kwasem foliowym na co najmniej 12 tygodni przez planowaną ciążą oraz jego kontynuację w okresie ciąży i karmienia piersią.

Rekomendowane dawki różnią się w zależności od ryzyka wystąpienia wad płodu:
 - u kobiet z grupy niskiego ryzyka zaleca się 400 μg/ dziennie przed ciążą jako uzupełnienie diety bogatej w foliany, do 12 tygodnia ciąży – 400-800 μg/ dziennie, z kolei po 12 tygodniu do karmienia piersią włącznie - 600-800 μg/ dziennie
-  u kobiet z grupy średniego ryzyka (m.in. palenie papierosów, picie alkoholu, niektóre schorzenia, przyjmowanie niektórych leków, wcześniejsza antykoncepcja hormonalna, otyłość, obniżona aktywność MTHFR) - 800 μg kwasu foliowego / dziennie od momentu planowania ciąży do karmienia piersią włącznie.
W przypadku wysokiego ryzyka wystąpienia wad płodu dawki są znacznie wyższe, dlatego odpowiednią dawkę kwasu foliowego należy dobrać z lekarzem ginekologiem [6,7].

Kwas foliowy przyjmowany w postaci suplementów i produktów leczni­czych jest formą syntetyczną, która w celu osiągnięcia formy biologicznie aktywnej musi zostać zredukowana do postaci tetrahydrofolianu (5-metylo-tetrahydrofolian) w skrócie zwana 5-MTHF. Proces redukcji wiąże się z działaniem enzymu reduktazy (MTHFR), którego aktywność jest obniżona nawet u co drugiej osoby w Europie. Z tego powodu warto skorzystać z suplementacji aktywnej formy kwasu foliowego. Ułatwi to przyswajalność, bez konieczności przechodzenia wspomnianego procesu redukcji [3,4].

Kwasy omega 3

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (DHA i EPA), należą do podstawowych składników budulcowych błon lipidowych komórek układu nerwowego. Poprzez swoje właściwości regulacyjne poziomu LDL cholesterolu i triglicerydów zmniejszają ryzyko nadciśnienia tętniczego i miażdżycy w dorosłym życiu. Odgrywają istotną rolę w prawidłowym rozwoju mózgu płodu oraz funkcji poznawczych, kształtują układ nerwowy, narządy mowy i wzrok, a konkretnie odpowiadają za ostrość widzenia [4,5].

Szczególnie ważny jest kwas dekozaheksaenowy (DHA), którego źródłem są m. in. tłuste ryby morkie, algi, czy owoce morza. W przypadku zbyt niskiego spożycia ryb i braku innych źródeł DHA, kobiety w ciąży powinny przyjmować co najmniej 600 mg DHA na dobę. Jeśli występuje zagrożenie przedwczesnego porodu nawet 1000 mg na dobę. DHA ma pozytywny wpływ na wydłużenie ciąży, wzrost masy noworodka i jego prawidłowy rozwój psychomotoryczny [3,4].

Żelazo

Żelazo to niezbędny składnik do produkcji krwinek czerwonych, zwłaszcza do wytwarzania hemoglobiny transportującej tlen do komórek. Odgrywa znaczącą rolę również w rozwoju systemu immunologicznego. Niedobory żelaza u przyszłej mamy i mamy karmiącej podnoszą ryzyko spowolnienia wewnątrzmacicznego wzrastania płodu, zaburzenia odporności u dziecka oraz ograniczenia jego rozwoju psychomotorycznego [1,5].

U kobiet, u których można podejrzewać niedobory żelaza w przyszłości zalecana jest dzienna suplementacja. U kobiety planującej zajście w ciążę dawka żelaza wynosi 18 mg / dziennie, a w czasie ciąży - od 26 mg do 27 mg. Z kolei w okresie laktacji jest to 20 mg na dobę. 
Żelazo znajduje się m. in. w czerwonym mięsie, drobiu, żółtku jaj, rybach, płatkach owsianych, szpinaku czy roślinach strączkowych [1,5].

Jod

Składnik mineralny, którego zapotrzebowanie kobiet w ciąży wzrasta z powodu zapotrzebowania płodu i wzrostu aktywności dejodynaz. Jest współodpowiedzialny za produkcję hormonów tarczycy, odgrywających kluczową rolę w prawidłowym rozwoju układu nerwowego i mózgu. Poza tym wpływa także na pracę układu mięśniowego i układu krążenia oraz metabolizm.
Deficyt jodu może prowadzić do wad wrodzonych dziecka czy upośledzeń rozwoju psychomotorycznego. Niedoczynność tarczycy, powiązana z brakiem jodu w organizmie, podnosi ryzyko i porodu przedwczesnego i poronienia. 
Zespół Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego rekomenduje, aby kobiety planujące ciążę, ciężarne oraz karmiące piersią, przyjmowały 150‒200 μg jodu na dzień [1].

Źródła:

Swiatkowska D., Poradnik żywienia kobiet w ciąży, Instytut Matki i Dziecka, 2013Seremak-Mrozikiewicz A., Barlik M., Drews K., Programowanie wewnatrzmaciczne jako przyczyna chorób przewlekłych wieku dorosłego, Ginekol Pol. 2014; 85: 43-48Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących, Ginekol Pol. 5/2014, 85, 395-399Makowska-Donajska M., Hirnle L., Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017, tom 2, nr 4, 166-172Wendołowicz A., Stefanska E., Ostrowska L., Żywienie kobiet w okresie ciąży, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2014; 20(3): 341-345

Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych, 07.2020Suplementacja folianow w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologow i Położnikow, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017 tom 2, nr 5, strony 210–214