Żelazo

Żelazo uczestniczy w przebiegu wielu funkcji zachodzących w ciele człowieka. Prawda jest jednak taka, że korzyści płynące z obecności pierwiastka w organizmie pozostają niezauważone, dopóki nie pojawia się deficyt. Niestety, niski poziom żelaza to jeden z najczęściej występujących niedoborów składników odżywczych. Jak zadbać o odpowiednią podaż pierwiastka?

Żelazo w organizmie

Ciało człowieka zawiera około 4 gramów żelaza, co odpowiada 0,005% masy. Znajduje się w każdej komórce, ale największa ilość zlokalizowana jest w hemoglobinie i mioglobinie, które odgrywają zasadniczą rolę w metabolizmie człowieka. 

Dwunastnica absorbuje jony żelaza, skąd razem z krwią transportowane są do komórek organizmu. Niestety, pierwiastek ma stosunkowo niską biodostępność, na którą wpływa dodatkowo kilka czynników:

• źródło żelaza
• składniki diety
• stan przewodu pokarmowego
• stosowane leki i suplementy
• obecność promotorów żelaza (np. witamina C)

Wątroba i śledziona magazynują pewną ilość pierwiastka - rezerwy stanowią zazwyczaj ok. 25% całkowitej wartości żelaza znajdującego się w organizmie. 

Niedobór żelaza

Niedobór żelaza nie pojawia się nagle - przebiega etapowo:

• faza I - rezerwy żelaza w organizmie zostają wykorzystane
• faza II - zaopatrzenie erytrocytów w żelazo jest niskie, podczas gdy poziom hemoglobiny we krwi wciąż mieści się w normie
• faza III - w organizmie pojawia się deficyt, rozwija się anemia

Niedobór żelaza pojawia się najczęściej na skutek dużych ubytków pierwiastka (np. utraty krwi, zmniejszonego wchłaniania czy długotrwałego wysiłku fizycznego) lub zbyt niskiej ilości żelaza w diecie. 

Wśród najpowszechniejszych objawów niedoboru wymienia się:

• zmęczenie
• duszności
• zawroty i bóle głowy
• bladość skóry

Żelazo w tabletkach - działanie

Żelazo w tabletkach to doskonały sposób, by uzupełnić niedobory pierwiastka w diecie. Odpowiedni poziom substancji odpowiada przecież za wiele ważnych funkcji - białka zawierające pierwiastek uczestniczą w transporcie, przechowywaniu i wykorzystywaniu tlenu oraz przenoszeniu elektronów. Żelazo wspiera działanie układu odpornościowego i wydolność organizmu, ma kluczowe znaczenie dla sprawności fizycznej i umysłowej. 

Niedobór żelaza może wpływać na efektywność, z jaką organizm zużywa energię. Prowadzi często do arytmii oraz ograniczonej wydolności i powiększenia serca. Naukowcy uważają, że deficyt pierwiastka może być powiązany z fibromalgią - chorobą układu ruchu związaną z przewlekłym bólem mięśni i stawów. 

Żelazo w ciąży - dlaczego jest tak istotne?

W czasie ciąży zwiększa się objętość krwi, a więc i ilość potrzebnego żelaza - to stan zupełnie normalny, ponieważ ciało musi dostarczyć tlen do rozwijającego się płodu. W tym okresie zapotrzebowanie na pierwiastek wzrasta dwukrotnie. Niestety, statystyki pokazują, że połowa kobiet w ciąży nie otrzymuje regularnie odpowiedniej ilości żelaza, co może mieć bardzo poważne konsekwencje.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu, wiąże się z niską masą urodzeniową dziecka i depresją poporodową. To jednak nie wszystko - badania wskazują również, że może prowadzić do śmierci niemowlęcia tuż przed lub tuż po urodzeniu. 

Należy pamiętać, że symptomy zwiastujące niedokrwistość podobne są do objawów ciąży, więc bardzo łatwo je przeoczyć. 

Żelazo dla dzieci - niezbędne dla rozwoju

Niemowlęta rodzą się z pewnym poziomem żelaza zgromadzonym w organizmie, ale do niezakłóconego wzrostu potrzebna jest stała ilość pierwiastka. Wszelkie deficyty mogą wpłynąć negatywnie na rozwój i osłabić zdolność do prawidłowego funkcjonowania. Badania sugerują, że poziom żelaza może odgrywać dużą rolę w patofizjologi ADHD i wpływać na sprawność poznawczą. 

Niedobór żelaza stanowi powszechny problem, prowadzący najczęściej do rozwoju anemii. Dzieje się tak, ponieważ większość objawów pojawia się bardzo późno, zazwyczaj w momencie, gdy deficyt jest już poważny. 

Żelazo w produktach spożywczych - co jeść?

W produktach spożywczych można znaleźć dwa rodzaje żelaza:

Żelazo hemowe - jest dobrze wchłaniane przez organizm (biodostępność wynosi ok. 40%), znajduje się w produktach pochodzenia zwierzęcego:

• czerwone mięso
• ostrygi
• ryby

Żelazo niehemowe - cechuje się niską przyswajalnością (na poziomie 2% - 20%), a organizm musi podjąć duży wysiłek w celu absorpcji substancji, jest obecne w żywności wzbogaconej i produktach roślinnych:

• fasola
• szpinak
• soczewica
• orzechy
• rodzynki

Żelazo we krwi - norma

Oznaczenie stężenia żelaza w surowicy krwi to najlepszy sposób, by wykryć niedobór pierwiastka, zanim pojawi się anemia. Wartości referencyjne podawane są najczęściej w mikrogramach na decylitr. Normy zależne są od płci i wieku: 

• niemowlęta do 6 miesiąca życia - 35 - 155 µg/dl
• dzieci od 6 miesiąca do 15 roku życia - 45 - 185 µg/dl
• młodzież powyżej 15 roku życia:
• dziewczęta - 40 - 145 µg/dl
• chłopcy - 55 - 160 µg/dl
• dorośli:
• kobiety - 55 - 180 µg/dl
• mężczyźni - 70 - 200 µg/dl

Specjaliści przekonują, że poziom żelaza powinien być regularnie badany - przynajmniej raz do roku, najlepiej w ramach kompleksowych badań diagnostycznych - czasem to jedyna szansa, by wykryć niedobór, zanim stanie się poważnym problemem.