Wapń w organizmie człowieka - dlaczego jest tak ważny?

Wapń to niezbędny element prawidłowego funkcjonowania organizmu. Odpowiednia podaż pierwiastka jest ważna już w dzieciństwie, wpływa tak naprawdę na całe dalsze życie. Nigdy nie jest zbyt późno, by zadbać o odpowiedni poziom wapnia, ale lekarze zgodnie przekonują, że im wcześniej, tym lepiej. Niedobory stanowią duży problem, a bardzo często są bagatelizowane. Jak rozpoznać i skutecznie uzupełnić niski poziom wapnia w organizmie?

Wapń - rola pierwiastka w organizmie

Wapń to dwuwartościowy kation, który w 99% występuje w tkance kostnej - jest głównym składnikiem szkieletu człowieka. Pełni jednak kilka innych ważnych funkcji i bierze udział w istotnych procesach fizjologicznych, do których należą:

• krzepnięcie krwi
• regulacja hormonalna
• utrzymanie odpowiedniej przepuszczalności błon komórkowych
• przewodnictwo bodźców nerwowych
• regulacja procesów zapalnych
• prawidłowa kurczliwość mięśni

Dzienne zapotrzebowanie dla zdrowego, dorosłego człowieka wynosi 800 - 1200 mg. Nawet jeśli taka ilość pierwiastka zostanie dostarczona z pożywieniem, nie będzie wystarczająca. Dlaczego? Powód jest prozaiczny - absorpcja w dużej mierze zależna jest od indywidualnych możliwości konkretnego organizmu, ale nigdy nie wynosi 100%. Waha się między 10% a 75%, a rozbieżność wynika z wieku oraz stanu zdrowia. 

Wapń niejedno ma imię

Termin biodostępność oznacza część substancji czynnej, która dostaje się do krążenia ogólnego z podanej dawki. To jeden z najważniejszych parametrów, który charakteryzuje jakość preparatu farmaceutycznego lub suplementu diety - albo inaczej, określa szybkość i stopień absorpcji. Dotyczy też wapnia, który występuje w kilku różnych formach chemicznych. 

Co to jest węglan wapnia?

Węglan wapnia to nieorganiczna sól wapnia. Chociaż słabo rozpuszcza się w wodzie, w połączeniu z kwasem znajdującym się w żołądku, przekształca się w chlorek wapnia. Poziom absorpcji wynosi ok. 20% - 25%. Suplementy diety zawierające węglan wapnia powinny być stosowane razem posiłkiem, ponieważ dzięki zwiększonej sekrecji kwasu żołądkowego mają lepszą przepuszczalność, a więc i wchłanialność. 

Suplementacja nie będzie jednak efektywna w przypadku osób cierpiących na niedokrwistość żołądka. 

Co to jest cytrynian wapnia?

Cytrynian wapnia to organiczny związek chemiczny, który stanowi połączenie soli wapnia i kwasu cytrynowego. Dużą zaletą substancji jest fakt, że zasadniczo nie wiąże się ze składnikami, które mogą wpłynąć niekorzystnie na absorpcję samego wapnia. Cechuje się dużą biodostępnością, wchłanialność określa się na poziomie 35%-45%. Dodatkowo, suplement nie musi być przyjmowany razem z posiłkiem.  

Cytrynian wapnia zalecany jest dla osób, które cierpią na schorzenia żołądka związane z niedostatecznym wydzielaniem kwasu żołądkowego.

Hipokalcemia, czyli niedobór wapnia - skutki

Niedobór wapnia u dorosłych ma ogromne znaczenie w rozwoju osteomalacji - metabolicznej choroby, która wiąże się z demineralizacją kości (czyli utratą ich masy). W konsekwencji szkielet staje się słaby i podatny na uszkodzenia, gorzej się regeneruje. Wśród innych konsekwencji lekarze wymieniają także: 

• tężyczkę - zespół objawów chorobowych obejmujących zwiększoną pobudliwość nerwowo - mięśniową
• mrowienie kończyn
• skurcze mięśni

Sprawa wygląda jeszcze poważniej u dzieci. Zbyt niska podaż wapnia prowadzi nieuchronnie do krzywicy, której skutki wpływają na całe dalsze życie. Długotrwały niedobór powoduje też nieprawidłowości w rozwoju - deformacje kości czy wczesną próchnicę.

Naprawdę jest tak źle?

Najnowsze badania sugerują, że długotrwałe niedobory wapnia w organizmie mogą być ściśle związane z rozwojem wielu chorób, jak:

• nadciśnienie tętnicze
• otyłość
• cukrzyca typu 2
• nowotwory (m.in. sutka, prostaty i jelita grubego)

Niedobór wapnia - objawy

Wbrew pozorom, niska ilość wapnia w organizmie nie zawsze jest skutkiem nieodpowiednio zbilansowanej diety. Istnieje kilka składników pokarmowych, które utrudniają wchłanialność pierwiastka - przede wszystkim fityniany i tłuszcze nasycone pochodzenia zwierzęcego.

Warto zwrócić uwagę także na magnez - szczególnie jeśli stosowany jest w formie suplementu. Choć jego brak jest niekorzystny, nadmiar również nie sprzyja wchłanianiu wapnia. Najważniejsze są odpowiednie proporcje - stosunek wapnia do magnezu powinien wynosić 2:1.

Niedobór wapnia można rozpoznać, choć to raczej trudne zadanie, które sprawia problem nawet lekarzom pierwszego kontaktu. Do najczęściej występujących objawów należą:

• łamliwość włosów i paznokci
• drażliwość i nerwowość
• problemy z krzepliwością krwi (częste krwotoki)
• skłonność do alergii
• osłabienie pamięci
• bolesne skurcze mięśni
• bóle stawów
• zawroty głowy
• depresja

Jak widać, niedobór wapnia przynosi nieprzyjemne i uciążliwe objawy. Jeśli utrzymuje się długotrwale, może być też niebezpieczny dla zdrowia. A co z nadmiarem?

Nadmiar wapnia i jego skutki. Czym jest hiperkalcemia?

Hiperkalcemia, czyli nadmiar wapnia w organizmie wywoływany jest najczęściej przez pierwotną nadczynność przytarczyc, chorobę nowotworową, niewydolność nerek lub długotrwałe stosowanie leków moczopędnych. Wysoki poziom wapnia może zwiększać ryzyko rozwoju kamicy nerkowej, zaburzeń rytmu pracy serca (tachykardia) czy dolegliwości ze strony układu nerwowego (depresja, apatia, nadmierna senność). 

Do pierwszych objawów zwiastujących hiperkalcemię należą przede wszystkim: 

• nudności
• wymioty
• zaparcia

U zdrowych ludzi prawidłowy poziom wapnia pochodzącego z pożywienia bardzo trudno przekroczyć. Podobnie z suplementacją - o ile stosowana odpowiedzialnie i według zaleceń producenta produktu lub lekarza prowadzącego. 

Produkty bogate w wapń

Włączenie do diety produktów bogatych w wapń to dobry sposób, by podnieść poziom pierwiastka w organizmie. Niestety, bardzo często zdarza się, że nawet najlepiej zbilansowana dieta nie jest w stanie pokryć dziennego zapotrzebowania. W tym wypadku może pomóc suplement zawierający aktywną postać witaminy D (czyli witaminy D₃), która zwiększa wchłanianie wapnia z jelit. Pozostaje kluczowe pytanie - które produkty spożywcze zawierają najwięcej wapnia?

• przetwory mleczne (mleko, jogurty, sery)
• zielone warzywa liściaste
• fasolka szparagowa
• czosnek
• ryby i owoce morza

Wiadomo, że dostarczenie odpowiedniej ilości wapnia w naturalnej formie byłoby idealnym rozwiązaniem. Z pomocą dobrych suplementów diety to możliwe.  

Wapń z muszli ostryg - źródło idealne?

Pochodzenie wapnia ma ogromne znaczenie dla przyswajalności. Muszle ostryg są niezwykle bogate w ten makroelement, zawierają nawet 39% wapnia w formie pierwiastkowej. Niejednokrotnie stanowią główny składnik lub dodatek do suplementów diety wysokiej jakości.

Ostrygi pozyskiwane są z głębokich wód oceanów. Oczyszczone i zmielone pozwalają uzyskać proszek, którego głównym składnikiem jest węglan wapnia, późniejszy komponent suplementów diety.  

Wapń w diecie roślinnej i wegańskiej

Większość najlepiej przyswajalnych źródeł wapnia pochodzi z produktów odzwierzęcych. Stwarza to duży problem dla osób stosujących dietę roślinną lub wegańską. Co robić w takim przypadku? Warto zwrócić uwagę na...rośliny. Które z nich zawierają najwięcej wapnia?

• kapusta pekińska
• jarmuż
• brokuły
• fasolka szparagowa
• fasola biała
• migdały
• soja
• suche nasiona roślin strączkowych

Istnieje też cała gama produktów, które mogą być specjalnie wzbogacone o wapń. Należą do nich:

• mleko roślinne
• mąka
• soki
• płatki zbożowe
• tofu

Niestety, większość diet eliminacyjnych, szczególnie tych nieodpowiednio skomponowanych, zwiększa ryzyko niedoboru wapnia i innych składników odżywczych. W wielu przypadkach suplementacja jest nie tylko wskazana, ale i konieczna. 

Kto jeszcze narażony jest na niedobór wapnia?

Istnieje duża grupa osób, które narażone są na niedobory - medycyna wyróżnia kilka chorób, które powodują upośledzenie absorpcji wapnia: 

• choroba Crohn'a
• choroba Whippley'a
• celiakia
• alkoholizm
• niedokrwistość żołądka
• zespół złego wchłaniania

Dodatkowo, na niski poziom wapnia narażone są także osoby starsze (po 66. roku życia) - procesy kościotwórcze znacznie zwalniają, a zwiększa się resorpcja, podobnie jak zapotrzebowanie na wapń. W przypadku niedoborów istnieje duże ryzyko wystąpienia osteoporozy - niebezpiecznej choroby, którą charakteryzuje podatność na złamania.  

Wapń jest szczególnie istotny w czasie ciąży i karmienia piersią, ale też w przypadku kobiet, które przeszły menopauzę - naturalny spadek poziomu estrogenów utrudnia odkładanie wapnia w kościach, szybko prowadząc do ich demineralizacji. 

Wapń to jedna z tych substancji odżywczych, które warto mieć na uwadze. Należy regularnie kontrolować poziom pierwiastka w organizmie, ponieważ niedobory, początkowo nieodczuwalne, prowadzą do poważnych konsekwencji. Choć odpowiednio zbilansowana dieta to podstawa profilaktyki niedoborów, nie zawsze przyniesie oczekiwane skutki. Z pomocą przychodzi suplementacja - wygodny i bezpieczny sposób, by uzupełnić poziom wapnia, zachować zdrowie i mocne kości.